Troubadours, het engagement van een poëtische avant-garde

TEKST

donderdag 24 juli 2014 om 14:17 uur.    |    Terug naar Proza
Dit werk werd reeds 3075 maal bekeken.

In een vorige bijdrage melde ik reeds mijn Kathaarse’ afwijking’ en daarbij horen eveneens de troubadours. Tijdens de kruistochten tegen de Albigenzen in de XIIIe eeuw zal hun geraffineerde, profane wereld ten onder gaan. (1)

Vanaf het einde van de XIe waait in de Languedoc een nieuwe wind die uiteindelijk in een hoofse literatuur over gans Europa zal uitdeinen. Deze eerste grote literaire stroming danken we aan de (gezongen) poëzie van de troubadours. De eminente historica, Anne Brenon van wie ik opnieuw een prachtig artikel las, spreekt in dit verband van ‘une première Renaissance’.(2) Hun naam is afgeleid van ‘Trobar’ in het langue d’oc, Het zijn ‘Trouvères’ in het langue d’oïl; zij die vinden, creëren, laten geboren worden.

Zij breken met de Latijnse religieuze zangen en ‘vinden’ in de Minnezang, de satire of oorlog (La canso) een nieuwe poëzie. In hun werk staat vreugde en jeugd centraal en wordt de vrouw het voorwerp van de Fin’amor of hoofse liefde. In een feodale mannencultuur waarin de vrouw veelal als politieke pasmunt dient, is deze minnelyriek met de verheerlijking en verering van een onbereikbare, mooie dame in een adellijke omgeving ontzettend vernieuwend. Zij wordt de inspiratiebron ‘dans la folie comme dans la sagesse’ (Raymond de Miraval).
Deze geletterde troubadours staan ver van de volkszangers. Enkelen behoren tot de hoge adel zoals Guilhelm de Poitiers, hertog van Aquitanië of Raimbaud d’Orange. Meestal zijn zij van nederige afkomst zoals Bernat de Ventadorn of Pière Vidal. Hun publiek is de adel waarvoor zij in hun landelijke burchten of stedelijke paleizen optreden. De milde vrijgevigheid die zij er ontvangen stelt hen in staat om van hun pen te leven.

De ‘Paratge’.
Wanneer in 1208 paus Innocentius III de kruistocht tegen Albigenzen in de Languedoc preekt, kiezen de troubadours meestal de zijde van hun beschermheren. Hun wereld is bedreigd. Voor hen is de zaak van de Occitaanse heren evenzeer deze van de ‘courtoisie’. Na de nederlaag van de kruisvaarders kunnen ‘dames et amants recouvrer la joie d’aimer qu’ils ont perdue’
Paratge is een begrip en zoals het Engelse ‘serendipity’ onvertaalbaar ( Serendipiteit vind ik trouwens een verschrikking). Het woord is meerledig en zoals een matroesjka met zijn verschillende popjes, herbergt het vele betekenissen. Het staat niet alleen voor eer, moed, adel, hoffelijkheid, ridderlijkheid en elegantie maar het omvat eveneens evenwicht, natuurlijke orde en rechtvaardigheid.
 
Het Canso, sinds de XIXe eeuw Chanson de la croisade contre les Albigeois genoemd, is een epos en werd in tienduizend Occitaanse alexandrijnen door een anonieme troubadour geschreven. Hij verhaalt de gebeurtenissen tussen 1208 en 1219 vanuit het standpunt van de verdedigers. Het fundamentele argument in zijn verdediging van de legitimiteit van de Occitaanse heren is net de Paratge die hij inroept tegen ‘li clergues e.l Francès’ en ‘ l’orgolh de Fransa’ ( de clerus en de Fransen/ de hoogmoed van Frankrijk). De schrijver is ontzet en geschokt door een gebrek aan respect voor de Paratge door de indringers. En deze beschuldiging is belangrijker dan het bedrog, geweld, vandalisme, liegen, huichelarij, en zelfs massamoord.
 

Toto lo mons ne valg mens, de ver o sapiatz, Car Paratges ne fo destruitz e decassatz E totz Crestianesmes aonitz abassatz.
Het verminderde de hele wereld, wees er zeker van, Want het vernietigde en verdreef de Paratge, En het onteerde en beschaamde het ganse Christendom.

Een generatie van geëngageerde troubadours zullen tijdens de XIIIe eeuw hun pen tegen de dubbele vijand, ‘li clergues e.l Francès’ scherpen . Zelfs tot in het begin van de XIVe eeuw klinkt in de inquisitieverslagen het verzet van Pière Cardenal door: ‘ Li clerc si fan pastor, e son aussizedor/ De geestelijken zijn vermomd als herders, en zijn moordenaars’
 

Frank De Vos
(1) http://mededelingen.over-blog.com/article-katharen-van-ketters-naar-anders-denkenden-119825223.html
(2) Revue Pyrénées Histoire 2014, Cathares, numéro spécial, blz 82
 

De afbeelding hieronder is Bernat de Ventadorn of Bernard de Ventadour